1334-1335 yılları arasında Orhan Gazi tarafından yaptırılmıştır. Kitabesi İznik müzesindedir.
Evliya Çelebi İznik’in küçük camilerinden bahsederken en eskisinin Yenişehir kapısı dışında kalan Orhan Mescidi olduğundan bahseder.
19. yüzyıl sonunda camiyi gezen Papadopulos şunları yazmıştır. ”Surların dışında az bir mesafede Sultan Orhan tarafından yaptırılan cami vardır. İçi çeşitli tezyinat gösterir. Caminin iç duvarları çini ile süslüdür mihrabı da aynı şekildedir. Mihrapta meşhur hattat Eyüp Osman tarafından Türkistanda yazılmış ve Sultan Orhan tarafından satın alınmış olan iki sülüs Kuran muhafaza edilmektedir.”
K. Otto-Dorn cami hakkında şunları yazmıştır; ”Orhan tarafından tesis edilip kendi adını da taşıyan ilk cami surların dışında Yenişehir kapısı yakınında bulunuyordu.”
Ters T planlı olan cami, zaviyeli camiler grubunun öncüsüdür. Bu plan tipine yan mekanlı, kanatlı, zaviyeli, tabhaneli ve ters T gibi isimlerde verilmektedir. Oktay Aslanapa’nın yaptığı kazılar sonucunda önünde altı sütuna oturan beş gözlü bir son cemaat yerinin bulunduğu anlaşılmaktadır. Mihrap kısmı öne taşırılmış ve bir iki basamakla yükseltilerek diğer mekanlardan daha yüksek olarak yapılmıştır. Sadece mihrabın olduğu yer ibadet için tasarlanmış, diğer kısımlar imaret alanı olarak düzenlendiği için yapı ”İmaret Camisi” olarak da anılmaktadır. Düz örtülüdür.
Yapı moloz taş, kaba kesme taş ve tuğladan yapılmıştır.Mihrap önü bölümünde yeşil sırlı altıgen çinilere de yer verilmiştir.
Sağ yan mekana giriş ve köşe duvarı
Köşe duvarında altıgen çini levhaların izleri
Firuze ve yeşil sırlı altıgen çini levhalar
Mermer kitabeden tamamlanabilen kısım
İznik Sultan Orhan İmaret Cami planı
İznik Sultan Orhan İmaret Cami planı 2. kazıdan sonra
Kaynakça
Aslanapa, O. “İznik’te Sultan Orhan İmaret Camii Kazısı”. Sanat Tarihi Yıllığı (1965): 16-38
