Türkiye’de Sanat Tarihi gelişimi yazımızın eksik kalan kısmıdır.Ortağretimlerde Sanat Tarihi nasıl gelişmiş bunlara yer vereceğiz.
Ortaöğretim kurumlarında Cumhuriyetimizin ilk yıllarından itibaren, yeniden oluşumpolitikası doğrultusunda, liselerde genel kültür derslerine ağırlık verilmiştir. Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin temelinin kültür olduğunu söylemiştir ve orta öğretim kurumlarının müfredat programlarında dönemin şartlarına ve öğrencinin ihtiyaçlarına bağlı olarak kültür derslerine yer verilmiştir. Bu tür dersler arasında yer alan ‘sanat tarihi’ dersinin ortaöğretim kurumlarındaki tarihi gelişimi şu şekilde olmuştur;
Sanat tarihi dersleri ortaöğretim müfredat programında bağımsız bir ders olarak oldukça geç tarihlerde yerini almıştır. Müfredat programları hakkında ilk düzenlemeler ‘Maarifi Umumiye Nizamnamesi’ (1869) ile belirlenmiştir. Cumhuriyet dönemine gelene kadar pek çok değişiklik geçiren ortaöğretim müfredatı, 1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile tüm öğretim kurumları Millî Eğitim Bakanlığı bünyesi altında toplanırken, kapsamlı değişikliklere uğramıştır.
1943 tarihinde toplanan 2. Maarif Kongresinde ilk kez, liselere Sanat Tarihi dersinin konulmasının gerekliliği tartışılmıştır. Tarih dersinin ağırlıkla ele alındığı bu şurada, liselerde okutulan tarih dersine yardımcı olmak için ‘Sanat Tarihi’ dersinin ayrı bir ders olarak veya tarih kitaplarının konuları arasında daha geniş bir yer tutacak şekilde okutulmasının faydalı olacağı belirtilmiştir.
Bu şurada Suut Kemal Yetkin, tarih kitaplarına sanat tarihinin eklenmesinin gerekliliğini Celal Saraç da ‘Sanat
Tarihinin’ gerekliliğini ve başına bilim getirilerek ‘Bilim ve Sanat Tarihi’ şeklinde genişletilmesi gerektiğini söylemiştir.
Sonuç olarak, 2. Maarif Kongresinde, Tarih Komisyonunun, liselerde sanat tarihinin ayrı bir ders ya da tarih dersi içinde gösterilmesi teklifinin yerinde bir karar olduğu ancak öğrenci seviyesine göre düzenlenmesi gerektiği vurgulanarak; liselerin, 4 yıla çıkarılması durumunda müfredata, ‘Sanat Tarihi’ ve ‘Sanat ve İlim Tarihi’ dersi konması ya da bu konuların daha geniş ölçüde tarih kitaplarına girmesi oybirliği ile kabul edilmiştir.
Sanat tarihi konuları ‘Resim’ dersi içinde verilmiş ve bu şekilde verilen sanat tarihi konularıyla lise
son sınıfta görülecek olan sanat tarihi derslerine hazırlık yapılmış olacağı açıklanmıştır.
4. Milli Eğitim Şurası”nda oluşturulan yeni haftalık ders çizelgesi ancak 1952’de uygulanabilmiştir. Dört seneye çıkarılan lise eğitiminin son sınıfında öğrenciler ilk kez bağımsız olarak ‘Sanat Tarihi Dersi’ni alabilmişlerdir. 1952-1955 yılları arasında uygulanan bu dört yıllık lise programında, son sınıfın edebiyat ve fen kollarında haftada 1 saat sanat tarihi dersine ayrılmış, bu ders resim öğretmeni tarafından verilmiş ve böylelikle ilk sanat tarihi
müfredat programı bu dönemde hazırlanmıştır.
1960 tarihinde, ‘Güzel Sanatlar Komitesi Raporu’ hazırlanmış ve sanat tarihi eğitiminin fen kolları dahil liselerin her üst sınıfında okutulmasının gerekliliği gerekçeleriyle,ayrıntılı bir şekilde vurgulanmıştır.
1962 tarihli, 7. Milli Eğitim Şurası’nda, güzel sanatların toplumu geliştirmesindeki hayati önemi dikkate alınarak, ilkokul, ortaokul, lise ve mesleki, teknik öğretim okulları ve her dereceli meslek okullarının öğretim programları ile yönetmeliklerinin güzel sanatlar eğitimi ve öğretimi bakımından yeniden gözden geçirilmesine; Türk milli eğitiminin amaçları arasında yer alan “Güzel Sanatları seven” vatandaşları yetiştirecek her türlü tedbirin alınmasına ve özellikle öğretmen yetiştiren okullarda buna daha çok önem verilmesine karar verilmiştir. Ayrıca Sanat
Tarihinin her çeşit lisede mecburi ders olarak programlara alınması maddesi kabul edilmiş ancak uygulanamamıştır.
1985- 1986 programına göre sanat tarihi dersi zorunlu dersler arasında yer almaktadır ve
edebiyat kollarında, ikinci sınıfta 2 saat üçüncü sınıfta 1 saat olarak okutulmaktadır.
11-12 Haziran 1987 tarihleri arasında, Talim Terbiye Kurulu tarafından, ortaokul ve liselerde uygulanan haftalık, ders saatlerinde yapılması düşünülen değişiklikler konusunda, Kocaeli-Gebze’de bir seminer düzenlenmiştir. Seminer sonunda; lise ikinci sınıf, Fen, Sosyal Bilimler ve Edebiyat olmak üzere iki; Lise üçüncü sınıflar ise, Matematik, Fen, Sosyal Bilimler ve Edebiyat olmak üzere üç kola ayrılmış ve Sanat Tarihi dersi; lise ve dengi okullarda, Sosyal Bilimler ve Edebiyat kolunda ikinci ve üçüncü sınıfta ikişer saat zorunlu ders olarak
belirlenmiştir.
1991 yılında Türk Eğitim Sistemini geliştirmek, iyileştirmek ve yeniden düzenlemek ve programları ferdin ve toplumun ihtiyacına yönelik hale getirmek amacıyla, üniversitelerden çağrılan bilim adamları, uzmanlar ve öğretmenlerden oluşan ‘Özel İhtisas Komisyonları’ oluşturulmuştur (MEB, 1995: 100). Bu komisyonlardan, 27.06.1991 yılı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı bünyesinde toplanan, “Sanat Tarihi Program Geliştirme Özel İhtisas Komisyonu”, Lise ve Dengi Okullarda, II. ve III. sınıflarda okutulmak üzere kabul edilen yeni
bir “Sanat Tarihi Dersi Öğretim Programı” oluşturmuşlardır. Böylelikle 1957 yılından itibaren yürürlükte olan sanat tarihi müfredat programı kaldırılmıştır.
1991 tarihli sanat tarihi müfredat programı günümüze kadar uygulanan program olarakkalmış ve 1991 tarihli Talim Terbiye ve Kurulu Kararına göre belirlenen, Lise ve dengi okullara ait Haftalık Ders Dağılım Çizelgelerinde sanat tarihi dersi, lise ve dengi okullarda, ikinci ve üçüncü sınıflarda ikişer saat okutulmak üzere yerini almıştır.
Sanat tarihi eğitiminde bu tarihten sonra haftalık ders saatleri ve liselerin hangi kademelerinde okutulması gerekliliği konusunda değişiklikler söz konusu olmuştur. 1996 yılında lise programlarında sanat tarihi dersi, ‘alan seçmeli ders’ haline gelmiştir. Bu ders, lise ve dengi okullarda ikinci sınıfta haftada iki saat olarak işlenmiştir.
1998-1999 yılından itibaren, sekiz yıllık kesintisiz eğitime geçilmesiyle birlikte liselerdeki haftalık ders dağılım çizelgesi değişmiştir. Böylelikle 28.05.1996 tarihli ve 206 sayılı kararla uygulanan haftalık ders dağılım çizelgesi uygulamadan kaldırılmış ve yerine 19.08.1998 tarih, 174 sayılı kararla yeni haftalık ders dağılım çizelgesi getirilmiştir.
2004 tarih ve 2560 sayılı Tebliğler dergisinde açıklandığı üzere lise haftalık ders dağılım çizelgesinde bir takım değişiklikler yapılmıştır. Ancak ‘Sanat Tarihi’ dersinde her hangi bir değişiklik yapılmamıştır. Buna karşılık 1998 yılından itibaren geçerli olan Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Resim Alanı haftalık ders dağılım çizelgesi değişmiştir. 2004- 2005 tarihli yeni çizelgede ‘Sanat Tarihi’ dersinin adı ‘Plastik Sanatlar Tarihi’ olarak yenilenmiştir. ‘Alan Dersi’ olan bu ders, hazırlık, 9. ve 10. sınıflarda 1 saat olarak düzenlenmiştir. 11. Sınıflarda ise bu ders yerine, yine haftada bir saat olmak üzere ‘Türk Resim-Heykel Sanatı’ dersi konmuştur.
Ortaöğretimin Yeniden Yapılandırılması çerçevesinde, hazırlanan orta öğretim kurumları Haftalık Ders Çizelgeleri, 2005-2006 Öğretim yılından itibaren 9. sınıfta başlamak ve kademeli olarak uygulanmak üzere Talim ve Terbiye Kurulunun 14.07.2005 tarih ve 193 sayılı Kararıyla kabul edilmiştir. Bu düzenlemede, liseler dört yıla çıkarılmış ve ‘Sanat Tarihi’ dersi, Fen Liseleri, Sosyal Bilimler Lisesi ve İmam Hatip Liseleri, Anadolu Meslek Lisesinde, Teknik
Liselerde, Anadolu Teknik Lisede, Sağlık Meslek Liseleri hariç bütün liselerde ve dengi okullarda, seçmeli ders haline gelmiştir. Bugüne kadar ‘alan dersi’ ya da ‘alan seçmeli ders olarak müfredat programında yer alan ‘Sanat Tarihi’ dersi tamamen seçmeli ders haline gelmiştir.
Sonuç:
Sanat tarihi eğitiminin, Cumhuriyetten günümüze kadar geçirdiği süreç göz önünde bulundurulduğunda, özellikle ortaöğretim kurumlarında giderek önemini yitirdiği görülmektedir. Ayrıca son yıllarda liselerde bu dersler alan dışından diğer öğretmenler tarafından da verilmekte ve dersin amacının gerçekleşmesini engellemektedir.
Sanat tarihi dersleri bu gün, bu konuya merakı olan ve bu alanda bilgi edinmeyi isteyen öğrenciler tarafından seçilmeyi beklemektedir. Ancak, sanat tarihi hakkında bilgisi olmayan ve yanlış eğitim sisteminden dolayı bu alandan uzaklaştırılan bireylerden oluşan bir toplum karşımıza çıkmaktadır. Kısaca sanat tarihi günümüzde
mecbur kalınmadıkça seçilmeyen bir ders durumuna gelmiştir ve genel eğitim içinde var olma sorunu yaşamaktadır.
Türkiye gibi tarihi ve kültürel mirası zengin olan bir ülkede, toplumdaki bu bilinçsizliği gidermek ve insan olarak yaşamın gereklerinden olan sanat ve sanat tarihinin önemini kavratmak için eğitim politikalarında değişiklikler yapılmalıdır.
Bunun yanı sıra maddi-manevi zenginliklerini gelecek kuşaklara aktaracak ve koruyacak bilinçte bir nesil yetiştirecek olan sanat tarihi öğretmenlerinin eğitimine ayrı bir önem verilmelidir.
Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi-Türkiye’de Sanat Tarihi ve Cumhuriyet’ten Günümüze
Sanat Tarihi Eğitimi