Ayasofyanın ilk açılışı tarihinin 15 Şubat 360 olmasına ragmen
mevcut yapı 532′ çıkan nika ayaklanmasının ardından yapılmış ve eserin 3. evresidir. Eser 1.iustinianos tarafından 5 yıl süren 100 ustabaşı ve 1000 amele süren çalışmanın ardında 3. kez 537 de açılmıştır. Ayasofya yapıldıgında” …. kaplanamaz, sınırlandırılamaz bir boşluk, çevrenelemeyen kozmosun bir sembolü olarak görülmüştür. Kubbesi erişilmez bir sınırsızlık, mozaik renkli taşlarla kaplanmış duvarlar, çayır, orman ve denizleri temsil eden ” bir gökyüzü olarak görülüyordu.
MOZAİKLER
BİZANS ENSTİTÜSÜ ÇALIŞANLARI MOZAİKLERİ ONARIYOR
Yapıdaki mozaikler 1.İustinianos zamanında inşa edilen evreye ait olup günümüze ulaşan bütün süslemeler ikonoklazma dönemi sonrasına tarihlenir. Fetihten sonra camiye çevrilen eserdeki mozaiklerin ilk olarak yüzleri kapatılmış ve tamamen kapatılmaları 18.yy. ortalarına dogru olmuştur. Daha sonra Amerikan Bizans Enstitüsünün yaptıgı çalışmlarla yapıdaki mozaikler gün yüzüne çıkartılmış bu da yapının müze olma aşamalarından birisi olmuştur.
Apsis’in çeyrek kubbesinin orta kısmında, ı Hz.Meryem, (Theotokos), üzeri değerli taşlarla süslü ve minderli bir taht üzerinde oturmakta olup kucağında Çocuk Hz. İsa’yı tutmaktadır.. Mozaik tasvirkırıcılık akımından sonra yapılan ilk çalışmadır.
BİR DETAY
Mozaik panoda İmparator II. İoannes Komnenos ile eşi Macar asıllı Eirene ve oğulları II. Aleksios yer almaktadır.Kompozisyonun ortasında kucağında Çocuk Hz. İsa ile ayakta duran Hz.Meryem tasvir edilmiştir. İmparatorun baş kısmını çevreleyen yazıda “Romalıların Hükümdarı Porphyrogennetos Komnenos” (porfir salonda doğan) ibaresi yazılı olup, bu ifade İmparatorun, babasının saltanatı sırasında dünyaya geldiğini belirten bir soyluluk işaretidir. İmparatoriçenin başının etrafında ise “Dindar Augusta Eirene” yazılıdır. İmparatoriçe Eirene Macar Kralı Laszlo’nun kızı olup, örgülü kızıl saçlı, renkli gözlü, beyaz tenli ve pembe yanakları ile orta Avrupalılara özgü bir tipte gösterilmiş.
BİR DETAY
GÜNEY DUVARINDA HZ.İSA’YA ADAK SUNAN IX.KONSTANTİNOS MONOMAHOS İLE EŞİ ZOE HZ İSA’YA ADAK SUNAR VAZİYETTE TASVİR EDİLİR. YÜZLER GERÇEK TASVİRLER OLMALARI AÇISINDAN ÖNEM ARZ EDER.
BİR DETAY
GÜNEY GALERİNİN BİR DUVARINDA ALTIN ZEMİN ÜZERİNDE PANTOKRATOR İSA VE İKİ YANINDA HZ.MERYEM VE HZ YAHYA (İOANNES PRODROMOS) BULUNUR VE ONDAN İNSANLAR İÇİN MAHŞER GÜNÜNDE ŞEFAAT İSTER VAZİYETTEDİRLER. BİR DEİSİS SAHNESİDİR. MOZAİK GENEL OLARAK 12.YY TARİHLİDİR. ALT KISIMLARI BİLİNÇLİ BİR TAHRİBATA UĞRATILMIŞTIR.
GÜNEYDEN YAPIYA GEÇİT VEREN DEHLİZİN KAPISI ÜZERİNDE ŞEHRİN KORUYUCUSU HZ.MERYEM VE KUCAGINDA HZ. İSA İKİ YANDA ONLARA ESER TAKDİMİNDE BULUNAN İKİ İMPARATOR BULUNUR. BU İMPARATORLAR BİZANTİNAPOLİSİ TAKDİM EDEN I.CONSTANTİNİUS VE AYASOFYANIN MODELİNİ SUNAN İUSTİNİANOS’ TUR. YÜZLER GERÇEK DEGİLDİR VE KIYAFETLERDE 10. YY KIYAFETLERİDİR.
BİR DETAY
İmparator Kapısı üzerinde yer alan Pantaktrator İsa tasvirli mozaikte ortada; İsa, arkalıklı bir taht üzerinde oturmakta, sağ eliyle takdis eder durumda, sol eliyle sayfaları açık bir İncil tutmaktadır. İncilin üzerinde Grekçe ” Barış Sizinle Olsun. Ben Dünyanın Nuruyum” ibaresi yazılıdır. Sağ tarafta madalyon içerisinde Başmelek Cebrail (Gabriel), sol tarafta ise madalyon içerisinde Hz.Meryem tasvir edilmiştir. İsa’nın ayakları dibinde ona secde eder durumda Doğu Roma İmparatorlarından VI. Leon ( 816- 912) yer almaktadır. Mozaik tasvir 10. yüzyıla tarihlenmektedir.
BİR DETAY
psis kemerinin sağında Cebrail (Gabriel), solunda ise Mikail (Mikhael) mozaiği bulunmaktadır. Günümüzde Mikail (Mikhael) tasvirinin sadece kanat ucu ve ayağının bir kısmı görülebilmektedir. Mozaik tasvirler 9. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir.
Dört adet rastgele melek figürüne sahiptir. Doğu’da bulunan melekler mozaiklerden oluşurken, Batı’daki iki Doğu Roma döneminde hasar görmüş ve fresk olarak yenilenmiştir.Melek figürlerinin yüzleri, Osmanlı döneminde yıldız şeklindeki metalik kapaklarla kaplanmıştır. 2009 yılında yapılan mozaik tadilatları sırasında, melek figürlerinin yüzlerini kaplayan kapaklar açılmıştır.
BİR DETAY
Yapının Batı timpanını örten mozaik, nişlerin içinde bulunan Patrik figürleridir.İstanbul’un Patriği Genç İgnatios ilk niş, dördüncü olarak Aziz İoannes Khrysostomos ve Altıncı Antiok Patrik Aziz İgnatios Theoforos’tadır.
İmparator Alexander Mozaik (912-913) kuzey galerinin güneybatısında yer almaktadır. Bu mozaik, tüm manzarayı ortaya çıkaran panel yapısındaki diğer mozaiklerin aksine kör bir köşede yapılmıştır. İmparator Kapısı üzerinde yer alır. Bugün bulunduğu yere ulaşan en sağlam Ayasofya mozaikleridir
Yapının her parçasında oldugu gibi mozaiklerde de OSMANLI İMPRATORLUGU izleri görülmekte.
Dış narteksin ana giriş kapısının sağında yer alan duvarda Sultan Abdülmecid’in Tugra’sı yer almaktadır. Tugra, 1847-1849 yılında Ayasofya’daki Fossati Kardeşler tarafından yapılan onarımlar sırasında İtalyan ustası N. Lanzoni tarafından Ayasofya’nın altın yaldızlı orijinal mozaiklerinden inşa edilmiştir. Sultan Abdülmecid’e Fossati tarafından verilen Tughra; zeminde yuvarlak renkli mozaik tessera (tessera)ve yeşil renkli mozaikler işlenmiştir. Mozaik tuğla dış sınır koyu mavi renkli tek sıra mozaik boncuklar ile süslenmiştir. Aslında Sultan Abdülmecit kendi tasvirinin yapılmasını ister. Fakat dönemin din adamları böylesi bir ibadethanede bunun uygun olmayacağını söyleyince o da tuğrasının yaptırılmasını ister.
