İsmail Samani Türbesi

Bugün Özbekistan’ın Buhara şehrinde yer alan İsmail Samani türbesi, Samanoğuları dönemine ait olup 958 yılında inşa edilmiştir. Plan, malzeme ve süsleme bakımından oldukça önemli bir yere sahip olan yapı, hem Karahanlı Dönemi, hem Büyük Selçuklu Dönemi hem de Anadolu Selçuklu Dönemi türbelerini menşeii oluşturmaktadır.

Bilindiği üzere günümüze ulaşabilmiş en erken tarihli türbe Abbasiler dönemine ait olan ve 862 tarihli, sekizgen planlı  Kubbetü’s Süleybiye’dir. İkinci türbe ise İsmail Samani Türbesi’dir.

Kare plan şemasında ele alınan türbenin malzemesi tamamen tuğladır. Kare gövdeyi üstte bir kubbe ile kapatan Samaniler, türbenin dört köşesinde tuğladan örmüş oldukları köşe kulelerini yerleştirerek, karenin birleşim yerlerini yumuşatarak daha estetik bir görünüm kazandırmıştır. Bu köşe kuleleri üsttede vurgulanmıştır.

Karenin her yönünde birer açıklığa yer verilen türbenin beden duvarları üzerinde tuğlaların yatay, dikey ve köşeli dizilimi ile geometrik bezemeler elde edilmiştir. Geometrik bezemenin dışında tuğlanın elvermiş olduğu süslemeleri de türbe üzerinde deneyen Samaniler, dört kollu yıldız motifi ve rumi-palmetler dikkat çeken diğer süsleme kompozisyonlarıdır.

Beden duvarlarının hemen üstünde başlayan ve yapının dört yanınıda dolanan sivri kemerli nişler yapının cephesine ayrıca bir hareket kazandırmıştır.

Türbenin iç bölümü ise dışı kadar etkileyicidir. Tromplarla geçilen kubbenin eteğinde yine tuğla malzemeden geometrik bezemeler dikkat çekerken, Trompların sivri kemelerinin köşe boşluklarına yerleştirilen madalyon motifi bundan sonra karşılaşılacak olan türbelerin, medreselerin, kervansarayların taç kapılarında görülecektir. Ayrıca trompların iç kısmıda boş bırakılmamıştır. Burada daire motiflerinin yanı sıra rumi motiflerinin dikey olarak yerleştirilişi estetiğin bir yansımasıdır.

Trompların ve arada kalan bölüm birbirinden sütunceler ile ayrılması yapının ince ayrıntısına kadar düşünülerek inşa edildiğinin bir göstergesidir.

Samanoğulları’ndan miras kalan türbenin plan ve süsleme uygulamasını en yakın Karahanlılar döneminde görmekteyiz. Bunlardan Tim Arap Ata Türbesi, Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi ve Özkent türbeleri, Samani Türbesinin gelişmiş mimari örnekleridir.