ORTA BİZANS(842-1204)
- Bu dönem sanatın gerçek hüviyetini ortaya koyduğu dönemdir.
- İkonoklazmaya tepki olarak kilisenin ağır baskısı mimariye yansır.
- Dönemin hakim plan tipi kapalı yunan haçı(quincux)
I.KAPALI YUNAN HAÇI
II.SEKİZ DESTEKLİ YAPILAR
III.BAZİLİKALAR
IV.CİBORİON,BAKDEKEN TİPLİ YAPILAR
V.TEK NEFLİ YAPILAR
I.Kapalı yunan haçı:
- MUSMİYEH PRAETORİUM’U: (II.yy) Kutsal işlerin görüldüğü mahkeme salonu.Dıştan dikdörtgen görünümlü ortada kare bir alan.Dört ayakla desteklenen kubbe.
- RUSAFA (SERGİOPOLİS) AUDİENCE HALL OF MUNZER: (560/69-581) Toplantı salonudur.Sütun yerine haçvari ayaklar kubbeyi taşır.
- HAGİA EİRENE(532/564-740)Aya irini.
- SİDE H KİLİSESİ(7.8.yy)
- SKRİPOU PANAGHİA KİLİSESİ 9.yy
- SEBRİK AYASOFYA 8yy başları
- ANKARA ST.KLEMENS(CLEMENT)7-9.yy
- İZNİK KOİMESİS KİLİSESİ 7-8.yy
- DEMRE ST.NİCHOLAS
- İSTANBUL ATİK MUSTAFA PAŞA CAMİİ 9-10yy
- İSTANBUL KALENDERHANE CAMİİ 9.YY?
- İSTANBUL GÜL CAMİİ8-9yy
- İSTANBUL FENERİ İSA CAMİİ
- İSTANBUL BODRUM CAMİİ(MYRALEİON MANASTIR KİLİSESİ)
- İSTANBUL VEFA(MOLLA GÜRANİ)/HAGİOS THEODOROS
- İSTANBUL ESKİ İMARET CAMİİ/PANTEPOPTES MANASTIR KİLİSESİ
- İSTANBUL ZEYREK CAMİİ/ST.SAVİOUR PANTOKRATOR
- İSTANBUL HİRAMİ AHMET PAŞA MESCİDİ(TRULLO KİLİSESİ)
- SELANİK PANAGHİA CHOLKEON/KAZANCILAR CAMİİ
- SELANİK ANTELEMİON KİLİSESİ /İSHAKİYE CAMİİ
- ATİNA ST.THEODOROİ KİLİSESİ
- YUNANİSTAN PHERRAİ(KUZEY YUNANİSTAN/VİRA FEREJİK)
- ATİNA KÜÇÜK METROPOLİS/PANAGHİA GEORGE PEKOOS
- HYMETTOS KAİSARİONİ MANASTIR KİLİSESİ/ST.JOHN THELOGİON
- STİRİS HASİOS LOUKAS MANASTIRI THEOTOKOS KUZEY KİLİSESİ
- DEREAĞZI KİLİSESİ FİNİKE/KAŞ
Orta Anadolu’daki kapalı yunan haçlı yapılar:
- FİSANDAN/DEREKÖY KİLİSESİ CAMİİ(KARAMAN)
- HASANDAĞ ÇANLI KİLİSE
- İBALA(YEŞİLDERE)CAMİİ
- GÖREME KARANLIK KİLİSE
- NİĞDE ESLİ GÜMÜŞ MANASTIRI KİLİSESİ
- MAKEDONYA NEREZİ PANTELEMİON KİLİSESİ
- BULGARİSTAN GUEMONOS KİLİSESİ
- ANİ KATEDRALİ
II.Sekiz destekli veya istinadlı yapılar:11.yy dan itibaren karşımıza çıkarlar.Geçişlerde tromp kullanılır.İstanbul ve Anadolu’da bir temsilcisi yoktur.Fakat İstanbul’da günümüze ulaşamayan Samatya’daki 7kule peripleptos manastır kilisesi bu anlayaşta denilir.
- İSTANBUL PETRO İOANNES KİLİSESİ
- YUNANİSTAN HASİOS LOUKAS MANASTIRI/GÜNEY KATHOLİKON
- YUNANİSTAN CHİOS(SAKIZ ADASI)NEAMANİ KATHOLİKON
- YUNANİSTAN ATTİKA DAFNİ MANASTIR KİLİSESİ
III.Bazilikalar:
- MAKEDONYA OHRİ HAGİA SOFİA 9-14.yy:Bu tipin en önemlisi.Orta bizansta yenilik:büyük pencereler-daha aydınlık içmekan.Kufi yazı taklidi süslemeler(İslam sanatının etkisi)Quincux şemasının kubbeli vurgusudur.Devşirme malzeme taş plastik süslemeli mimber.
- İZNİK HAGİA SOFİA 8.yy başları
- BULGARİSTAN ABABA PLİSKA BAZİLİKASI:Çok büyük bir yapı(orta Bizans döneminde)
IV.Konşeli yapılar
3 konşeli-trikonk
4 konşeli-tetrakonk
- SİDE MOUSELİUM (5.yy ilk yarısı) tetrakonk
- AHTAMAR HOLLY CROSS KİLİSESİ:Tetrakonk,orta Bizansta yapılan ilk konşeli yapı.Dış cephede figürlü süsleme(türk-islam etkisi)
- ATİNA 12 HAVARİ KİLİSESİ(11.yy ilk yarısı):Tetrakonk.karma plan.dış cephede süslü tuğla-taş işçiliği.
- PERİSTEROİ MANASTIR KİLİSESİ(ST.ANDREW MANASTIRI):Tetrakonk fakat her bir konşe trikonk.
V.Ciborion/baldaken:4 ayak tarafından 4 kemer üzerinde taşınan yapılar.10.yydan sonra görülür.büyük boyutlu değiller.
- ÜÇ AYAK(ÇİFTE KİLİSE):Dekorasyon az(taşra özelliği)
- KARİYE CAMİ/KHARA MANASTIRI KİLİSESİ 11yy sonu 12yy başı
VI.Tek nefli yapılar:
- İSTANBUL ZEYREK CAMİİ PANTOKRATOR MANASTIR KİLİSESİ
- DOMUS ECLESSİA TEK NEFLİ KABUL EDİLİR.
- ÖZELLİKLE KAPADOKYA BÖLGESİNDE ÇOK SAYIDA ESER VAR.
- İSTANBUL TOKLU İBRAHİM DEDE MESCİDİ
- TOPKAPI DOLMABAHÇESİNDE ANONİM ŞAPEL
SON DÖNEM
Binaya düşey hatlar hakim.Daha yüksek binalar var fakat bu düşey hatlarla dengeyi sağlamak üzere cephelerde süsleme var.Cephelerde dışa açılış var bol miktarda kıvrımlar,plastırlar dalgalı hatlar ve nişler görülüyor.Cephelerde malzeme çeşitliliği ile renkli bir görünüş var sadece süslemelerde kullanılmak için özel tuğlalar yapılmıştır.Yeni mimari form olarak dehlizli tip ortaya çıkıyor.fakat tek nefli ve kapalı yunan haçı binalar yapılmaya devam ediliyor.
A.Dehlizli yapılar
Yunan haçına benzer kütle yapısı farklı orta bölümde kare planlı kubbe yükselir.Bu kütle üç yönden u biçiminde tonozlu dehlizler tarafından kuşatılarak geniş bir kapalı mekan elde edilir.İstanbul’da 3 örnek var:
1-İSTANBUL KOCA MUSTAFA PAŞA CAMİİ/HAGİOS ANDEAS KİLİSESİ
2-İSTANBUL (ESKİ LİPS) PANAKHRANTOS KİLİSESİNE BİTİŞİK GÜNEY KİLİSE
3-İSTANBUL FETHİYE CAMİ(THEOTOKOS PANMAKORİSTOS)MANASTIR KİLİSESİ
B.Konşeli yapılar:
1-İSTANBUL HEYBELİ ADA(CHALKİ)PANAGHİA MANASTIR KİLİSESİ
2-İSTANBUL PANAGHİOTİSSA(MOUKHLİOTİSSA) MANASTIR KİLİSESİ
3-SELANİK SOTİNOS KİLİSESİ
(3’ü tetrakonk)
4-SELANİK PROFİTİS İLİAS KİLİSESİ(trikonk)
