Sultan Alparslan’ın komutanlarından olan Saltuk Bey tarafından 1071 yılından kurulan Saltuklu devleti 1202 yılında yıkılmıştır. Bu süre içerisinde bir çok kültürel mirasını bize bırakan Saltuklu Beyliği, eserleriyle Türk-İslam Sanatına katkılar sağlamıştır. Bu eserlerden belki de en önemlilerinden birisi Bugün Erzincan’ın Tercan ilçesindeki Mama Hatun Külliyesi biriminden biri olan Mama Hatun türbesidir.
Yapının yapımıyla ilgili bir kitabe bulunmamasına karşılık 1192-1202 yılları arasında mimar Ahlatlı Ebun Nema bin Mufaddal tarafından Saltuklu Prensesi Mama Hatun adına inşa edilmiştir.
İzzettin Saltuk’un kızı olan Mama Hatun için ortaya konulan bu şaheser ise plan ve form bakımından Anadolu’de öncesi ve sonrası olmayan bir eşsizliğe sahiptir.
Türk-İslam türbe mimarisi içerisinde dilimli gövdesi, dilimli külahlı türbenin etrafını rotond plan şemasında saran dış duvarları bir başka bir yapıda karşımıza çıkmamaktadır. Ancak burada şu durum için bir parantez açmak gerekmektedir. Kayseri’de bulunan 1331 tarihli köşk medrese olarak isimlendirilen yapının tam orasında da bir türbe mimarisi bulunmakta etrafı ise tercan mama hatunu anımsatacak bir şekilde etrafı bir medrese ile kuşatılmıştır. Belki buradan hareketle bir benzerlik kurulabilir.
Mama Hatun türbesinin dış çevre duvarının iç bölümünde ise 13 niş açıklığına yer verilmiş olup bu nişler içerisinde dönemin önemli şahıslarının lahitleri bulunmaktadır. Ayrıca girişin hemen batısındaki niş çeşme olarak değerlendirilmiş olup buradan üst kısma çıkışı sağlayan merdivenlere yer verilmiştir.
Çevre duvarının tam orasında bulunan türbe ise iki katlı olarak ele alınmıştır. alt bölümde kare plan şemasında üzeri çapraz tonoz ile kapatılmış cenazelik bölümü, bunun üzerinde ise dıştan 8 dilimli gövdeli içten ise nişli olarak ele alınmış bir form karşımıza çıkmaktadır. Üstte ise üzerine baçini yuvalarının bulunduğu dilimli bir külah ile kapatılarak türbe tamamlanmıştır.
Anadolu içinde ve anadolu dışında dilimli gövdeli bir kaç yapı karşımıza çıkmaktadır. Anadolu dışında gövdesinin dilimli oluşuyla Radkan kümbeti, Anadolu’da ise Seyyid Mahmut Hayrani ve Mevlana türbeleri dilimli özellikleriyle Mama Hatun türbesini anımsatan en önemli örnekler arasında sırayalayabileceğimiz eserler arasında yer almaktadır.
