1127-1250 yıllarında Güney Doğu Anadolu, Suriye, Irak ve Arabistan’ın kuzey bölümlerinde hakimiyet süren Zengiler döneminde 1136 tarihinde inşa edilen medrese, Buri Atabek Tuğtekin’in komutanlarından Ebu Mansur Gümüştekin tarafından inşa edilmiştir. Yapının inşa kitabesinden 1136 tarihi geçmekle birlikte sunni halifeliğe hizmet amaçlı inşa edilmesi dikkat çeken bir detaydır.
Medrese yanında cami ile birlikte günümüze bozulmadan gelebilmiş Suriye’deki en erken tarihli olması bakımından önem teşkil etmektedir.
Anadolu sınırları dışında günümüze ulaşabilmiş ilk kapalı medrese olması bakımından öncü kabul edilen medrese ayrıca kendisinden sonra inşa edilecek yapılara da menşei oluşturmaktadır. Anadolu içerisinde inşa edilen ilk kapalı avlulu medresenin de Danışmendli Beyliğine ait olan Tokat ve Niksar’daki Yağıbasan Medreseleri göz önüne alırsak plan açısında farklılıklar ortaya çıkmaktadır.
Gümüştekin medresesi genel olarak baktığımızda aslında Osmanlı’nın erken dönem yapılarında gördüğümüz tabhaneli camilere benzer bir form sergilemektedir. Bununla birlikte Osmanlı ile ilgili yazılan kaynaklarda tabhaneli camilerin menşei Orta Asya ev mimarisidir. Orta Asya’daki bu ev şeması aynı zamanda kapalı avlulu medreselerinde kaynağı olarak gösterilmektedir.
Plan şemasına baktığımızda ise iki eyvanlı ve kapalı avlulu bir form sergilemektedir. Kuzey batıdaki girişinden dikdörtgen bir alana ulaşılmaktadır. Buradan ise hemen yan birime oradan ise merkezi kubbenin bulunduğu avlu kısmına geçilmektedir. avlunun doğu ve batısında birer eyvan yer alırken, asıl ve büyük tutulan bölüm güneye yerleştirilmiştir.
