Kalyan Camii olarak da anılan yapı, Özbekistan’ın Buhara şehrinde yer alır.
Cuma Camii de denilen ilk cami Batı Karahanlı H ükümdarı Arslan Han tarafından 1121 yılında yaptırılmıştır. Moğol istilası sırasında Cengiz Han şehri ve hisarı görmek üzere içeri girdiğinde caminin sultanın sarayı olup olmadığını sorması binanın görkemini anlatması bakımından dikkat çeker. Ancak Cengiz Han iç kaleyi savunanlara sinirlenip bütün şehri ateşe vermiş, birkaç gün içinde şehrin büyük kısmı yanmıştı. Tuğladan yapılan caminin yanmaktan kurtulduğu kayıtlı ise de çok ciddi hasar gördüğü kesindir.
Bu bina çabuk harap olmuş. XVI. yüzyılın birinci çeyreğinde bugünkü biçimiyle ve ilk binanın temel izleri üzerinde yeniden inşa edilmiştir.Kalan Camii’nin minaresi, bütün Orta Asya’da Moğol istilası öncesinden kalabilen birkaç yapıdan biri olması dolayısıyla da önemlidir. Minare. bu ilk camiden gü- nümüze kadar gelen orijinal Karahanlı minaresi olup Arslan Han’ın adıyla 521 ( 1127) tarihini veren ki tabeye sahiptir.
Tuğladan 45.6 m. yükseklikte, yukarı ya doğru daralan silindi ri k gövdeli muazzam bir kule görünümündeki minarenin taban çapı 9 m . kadardır. Yukarıya doğru hafifçe daralan minare gövdesi on üç ku- şak halinde kabartmalarla süslüdür. Tuğ la örgüsünün güzel örnekleriyle süslü ku- şaklar silmelerle birbirinden ayrılır. inci sıraları, sepet örgüleri, geometrik hatlar, baklavalar, yıldızlarla bezenmiş olan minarede şerefenin altındaki sırlı tuğla ile meydana gelen süsleme bilinen en erken örneklerdendir. Büyük bir kemerle bugünkü camiye bağlanan minarenin üst kısmında mukarnaslı bir şerefe vardır. Sivri kemerli on altı açıklığa sahip şerefe üstte dışa taşkın mukarnas bezerne ile taçlandırılmıştır. En tepede külah benzeri konik bir tepelik bulunur.
Kalan Camii yaklaşık 127 x 78 m . ölçü- sünde. mihrap önü kubbeli ve dört eyvanlı revaklı aviulu bir plana sahiptir. Avlunun etrafını kuşatan, üzerinde dört sı ralı kubbeli birimler toplam 208 payeye oturmaktadır. Tuğladan yapılan bina dı şarıdan penceresiz yüksek duvarlarıyla muhkem bir görüntü sergiler.
Kaynak:TDV İslam Ansiklopedisi
