İçmimar ve Çevre Tasarımcısı, İstanbul Üniversitesi Prehistorya Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi Liana Yontan Sanatın Yolculuğu için ”Tarihöncesi Dönemlerde Kentleşme” konulu yazısını yazdı.Okumanızı tavsiye ederiz.
İlk kentleşme, barınaklar, insan yaşam alanları mimarlığın ve şehirciliğin temelini oluşturmuştur. Hatta bazı kaynakçalara göre Terra Amata’da ki mütevazi kulübeler mimarlığın başlangıcını oluşturuyorlardı çünkü bu basit barınaklar bilinçli yer yapımının başlangıcına işaret ediyordu.
Avrupa’daki megalitik taş yapılar gibi Mezopotamya’da da ilk dayanıklı ve kalıcı yapılar kamusal gereksinime göre biçimlenmiş, insanlar ve tanrılar arasındaki uçuruma köprü olma çabalarının sonucunda ortaya çıkmış olan yapılardı. Belli krallar tarafından yaptırılan belli yapılar bile kamusal amacın cisimlenişleriydi. İnsan uygarlığı ve onun mimari dille anlatımı bulunmuştu.
Dünyanın en eski kenti ise Eriha (Filistin) olarak bilinmektedir. MÖ 9. yüzyıla gelindiğinde 3000 kadar sakiniyle Eriha kenti çağının diğer pek çok yerleşiminden daha kalabalıktı. Diğer en eski kentler ise şunlardır;
- Şam,Suriye (Bakır Çağı)
- Biblos,Lübnan (Bakır Çağı)
- Susa,İran (Bakır Çağı)
- Sayda,Lübnan (Bakır Çağı)
- Krokodilopolis(Feyyum), Mısır (Bakır Çağı)
- Filibe,Bulgaristan (Bakır Çağı)
- Dülük(Gaziantep), Türkiye (Bakır Çağı)
- Harran, (Şanlıurfa),Türkiye (Bakır Çağı)
- Tuşpa(Van), Türkiye (Bakır Çağı)
- Rayy,İran (Tunç Çağı)
- Beyrut,Lübnan (Tunç Çağı)
- Kudüs,İsrail–Filistin (Tunç Çağı)
- Sur,Lübnan (Tunç Çağı)
- Erbil,Irak (Tunç Çağı)
- Arrafa(Kerkük), Irak (Tunç Çağı)
- Yafa(Tel Aviv), İsrail (Tunç Çağı)
- Halep,Suriye (Tunç Çağı)
- Belh,Afganistan (Demir Çağı)
- Hanya,Yunanistan (Demir Çağı)
- Larnaka,Kıbrıs (Demir Çağı)
- Tebai,Yunanistan (Demir Çağı)
- Atina,Yunanistan (Demir Çağı)
- Lizbon,Portekiz (Demir Çağı)
- Cádiz,İspanya (Demir Çağı)
- Varanasi,Hindistan (Demir Çağı)
- Xi’an,Çin (Demir Çağı)
- Sakız,Yunanistan (Demir Çağı)
- Midilli,Yunanistan (Demir Çağı)
- Ecbatana(Hamedan), İran (Demir Çağı)
Kentleşme harici yapılara gelecek olursak eğer tarih öncesi dönemlerde mimarinin üç ana unsuru olan kullanışlılık, sağlamlık ve güzelliğin ise o dönemlerde ne kadar etkili olduğu tartışmaya açık bir konudur.
Tarihöncesi dönemlerdeki yerleşmelerdeki barınak ve konutların iç mekan tefrişinde ise bir içmimar olarak benim bağlantı kurduğum temel noktalar hep şunlar olmuştur; mekan içindeki bölümlendirme, yerleşim anlayışı, mekan içinde kullanılan malzemeler, form ve biçim, renk, ölçü ve mekan içindeki yaşantı. İnsanlar sadece kendi ihtiyaçlarına ve yerleşmenin uygunluğuna göre konut, barınak oluşturmaktaydı. Dönemler boyunca da yapılarda kullanılan malzemeler değişti, yapım teknikleri ve biçim farklılıkları oldu.
Günümüze gelecek olursak mimari yalın ve sade bir hal alarak estetik kaygısı da aynı zamanda taşımaktadır. Mimaride kütleler ve boşluklar aynı zaman bu kütlelerin ve boşlukların kontrast yaratan etkileri, renk, ölçek ve orantı, dokusal etkileri büyük bir önem taşımaktadır.
Liana Yontan:
İçmimar & Çevre Tasarımcısı, İstanbul Üniversitesi Prehistorya Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi
Bir içmimar ve çevre tasarımcısı olarak tarihöncesi kentleşmeye karşı hep bir merakım olmuştur. Bu yüzden olsa gerek yüksek lisans eğitimimi Prehistorya alanında yapıyorum. Her ne kadar arkeoloji ile mimarlık iki farklı alan gibi gözükse de birbirlerini tamamlayan birbirleriyle oldukça bağlantılı olan 2 bilim dalı olduğunu eğitimim sırasında daha çok gözlemledim.
Kaynakçalar:
Dünya Tarihi, NTV Yayınları
Yaşanan Mimari, Sten Eiler Rasmussen
Mimarlığın Öyküsü, Leland M.Roth
