Dini Yapılar
Cami: İslam dininde ibadetle ilgili yapıların başında gelirler. Çeşitli plan kuruluşları gösterirler. Ulu camiler, yan mekanlı camiler, altı ve sekiz istinatlı camiler, tek kubbeli camiler vb. İlk cami Peygamberimizin evi ve daha sonra Mescidi Nebevi’dir. En gelişmiş örnekleri Osmanlı döneminde görülür.
Mescitler: Camilerden daha küçük boyutlarda ve içerisinde Cuma ve bayram namazlarının kılınmadığı ibadet mekânlarıdır.
Namazgâhlar: Yol güzergahlarinda, kalabalıkların namaz kılabilmeleri için yapılan, üstü açık ibadet mekânlarıdır.
Tekke, Zaviye ve Hanekahlar: Dervişlerin ve yoksulların hem ibadet ettikleri hem de ihtiyaçlarının giderildiği yapı tipleridir.
Askeri Yapılar
Hisarlar ve Kaleler: Halkın ve askerlerin içine kapanıp düşmana karşı direndikleri yerlerdir. Hisarlar ise daha küçük ebatlardaki kale yapılarıdır. Bu yapılar stratejik olarak öneme sahip olan yerlere konuşlandırılmışlardır.
Surlar: Büyük alanları, daha çok şehirleri çevreleyen savunma amaçlı yapılardır.
Tophaneler: Osmanlı döneminde topların seri bir şekilde üretilebilmesi için yaptırılmış olan yapılardır.
Baruthaneler: Barut üretilen yapılardır.
Kışlalar: Askeri birliklerin yayıp kalktıkları ve eğitim gördükleri yapılardır.
Tersaneler: Sahil şehirlerinde gemilerin yapıldığı yerlerdir.
Sosyal Karakterli Kültür ve Eğitim Müesseseleri
Medreseler: Günümüzdeki üniversite düzeyinde eğitim ve öğretim verilen eğitim kurumlarıdır. İçerisinde öğrencilerin yatıp kalkması ve ders çalışması için mekânlar ve mescit yer alır. Bazı örneklerde türbe yapıları da görülür.
Mektepler: Mahalle aralarında küçük çocukların ilköğrenimlerini yaptıkları küçük boyutlardaki eğitim yapılarıdır.
Askeri Mektepler: Sivil kurumlardan ayrı olarak eğitim veren ilköğretim düzeyindeki eğitim yapılarıdır.
Şifahaneler: Bugünkü karşılığı hastaneler olan yapılardır.
Kütüphaneler: Özellikle Osmanlı döneminde büyük külliyelerin yanlarında rutubete karşı korunmuş olarak ve kitapların muhafaza edilmesi amacıyla kurulmuş yapılardır.
Bimarhane, Daru’s-Sıhha, Darul Şifa: Osmanlı döneminde akıl hastanesi.
Aş Evleri (Aşhaneler): Fakirlerin ve öğrencilerin ücretsiz yemek yedikleri yerlerdir.
Sivil Mimari Yapılar
Saraylar: Genellikle devlet yöneticilerinin ikamet ettikleri ve devleti yönettikleri kompleks yapılardır.
Kasırlar: Saraylardan daha küçük ve yine padişah ve yakınlarının kaldıkları yapılardır.
Köşkler: Saray ve kasırlara nazaran daha küçük yapılardır.
Yalılar: Özellikle devrin ileri gelenleri tarafından deniz kenarlarına yaptırılan saraylardır.
Evler: Yalnızca bir ailenin oturabileceği büyüklükteki konut örneğidir.
Karakol Binaları: Mahalle aralarındaki güvenlikle ilgili olan yapılardır.
Yangın Kuleleri: Büyük şehirlerde çıkan yangınları itfaiyecilere ve tulumbacılara haber vermek için kullanılan yapılardır.
Mesire Yerleri: Dinlenme ve piknik amaçlı kullanılan alanlardır. Eski dönemlerde bu alanlara Nişantaşıları dikilirmiş.
Ticari Tesisler
Ribadlar: Özellikle Abbasiler döneminde sınır bölgelerinde hem savunma hem de yoksulların barınması için yaptırılan yapılardır.
Hanlar, Kervansaraylar: Anadolu Selçuklu döneminde en görkemli örnekleri görülen ve şehirler arası yolculuk yapanların ve bineklerinin konakladığı yapılardır.
Bedestenler ve Çarşılar: Ticari amaçla kurulmuş, ahşaptan küçük yapılardır. Erken Osmanlı döneminde yan yana sıralanan bu dükkânlar çarşıları meydana getirmiştir. Bedestenler ise yine ticari amaçla kullanılmış ve çarşılara nazaran daha dayanıklı taş yapılardır. Genellikle ortada dört taşıyıcının yer aldığı ve her mekânın üzerinin kubbe ile örtülü olduğu yapılardır.
Arastalar: Genellikle külliyelerin yanlarına inşa edilmiş dükkan sıraları halindeki ticari amaçlı yapılardır.
Mezar Anıtları
Türbeler ve Kümbetler: Devlet ve din büyükleri için yapılan mezar anıtlarıdır. Genellikle cenazelik, gövde ve külah kısımlarından meydana gelirler. Osmanlı döneminde cenazelik katı kullanılmamıştır.
Hazire ve Mezarlıklar: Hazire, camilerin çevresindeki küçük mezarlıklara verilen isimdir.
Maşatlıklar: Hıristiyan mezarlıklarına verilen isimdir.
Su Mimarisi
Hamamlar: Temizlik maksatlı yapılmış yapılardır. Genellikle soyunmalık (camikah), ılıklık, sıcaklık, külhan, sarnıç gibi bölümlerden meydana gelirler.
Çeşmeler: Yapılara bitişik veya bağımsız olarak yapılmış, suyun künklerle aktarıldığı su yapılarıdır.
Sebil: Çeşmelerden farklı olarak içerisinde su dağıtan bir görevlinin olduğu çokgen planlı yapılardır. Özel günlerde bazen sebillerden şerbet dağıtılırmış.
Sel sebiller: Çeşme ve sebilden farklı olarak saray veya köşklerin bahçe veya duvarına bitişik olarak yapılan, yukardan aşağıya doğru büyüyen çanaklardan oluşan su yapılarıdır. Osmanlı döneminde Divanhane toplantılarında gizlilik amaçlı da kullanılmıştır.
Köprüler: Aralarında su, çukur arazi veya yol gibi engeller bulunan iki yakayı birbirine bağlayarak yolu bir yandan ötekine eriştirmek için yapılan ahşap, kargir veya maden yapılardır.
Su Kemerleri: İlk kez Romalılar tarafından kullanılmış olan, üzerinde suyolu bulunan tuğla veya taştan yapılmış kemerli köprü.
Sarnıçlar: Yağmur sularını depolamaya yarayan kargir yeraltı depolarıdır.
