Abbasiler döneminde Bağdat’ta inşa edilen Samerra Camiu’l-Kebiri, 848-52 yılları arasında Halife Mütevekkil tarafından yaptırılmıştır. İçten içe 240,00×156,00 m ölçülerinde olup 37.740 m2’lik büyük bir alanı kaplamaktadır. Cami dış avlusu ile birlikte 376,00×444,00 m ölçülerinde, yaklaşık 150.000 m2’lik bir alanı işgal etmektedir. Bu boyutlarıyla tarihî camiler içerisindeki en büyük cami olan Samerra Camiu’lKebiri’nde yaklaşık 70.000 kişi aynı anda ibadet edebilmektedir. 2,65 m kalınlığında, 10,50 m yüksekliğinde tuğladan örülmüş duvarlar silindirik ve yarım silindirik kulelerle desteklenmiş kalevari bir yapıdadır.
Devasal boyutlardaki bu caminin kerpiç malzemeden yapılan iç mimari unsurlar ancak günümüze temel seviyede gelebilmiştir. Yapılan kazılar sırasında caminin içinde 2,07×2,07m ebatlarında 464 adet taşıyıcı belirlenmiştir. Bunların üzerinde yaklaşık 10,00 m yüksekliğinde ve köşeleri birer mermer sütunce ile hareketlendirilmiş payelerin bulunduğu ve düz tavanın kemersiz olarak bu ayakların üzerine oturtulduğu düşünülmektedir.
Caminin harim bölümü mihraba dikey 25 sahından ibarettir. Orta sahın diğerlerine nazaran daha geniş tutulmuştur. Kıble duvarında sahınlarla aynı hizada 24 (mihrabın bulunduğu orta kısım hariç), doğu ve batı
duvarlarda da ikişer olmak üzere, beş dilimli kemerli toplam 28 pencere yapıyı aydınlatmaktadır.
Avlunun doğu ve batı kenarlarında dörder, kuzey tarafta ise üç revak sırası mevcuttur. Mihrap, 2,59 m genişliğinde ve 1,75 m derinliğinde sivri kemerli bir nişten ibaret olup hücresi muhtemelen oymalı ahşap kakmalarla bezenmiştir. Ayrıca yapılan kazı çalışmaları neticesinde tessellatum tekniğinde altın mozaiklerin çıkartılması, mihrabının ve çevresinin oldukça bezemeli ve gösterişli bir süslemeye sahip olduğunu düşündürtmektedir.
Caminin kuzeyinde bulunan ve Kuzey Afrika minarelerinide etkileyen malviye (spiral, helezon) tarzındaki minaresi ayrı bir öneme sahiptir. Caminin kuzeyine 27,25 m mesafede bulunan minare tam orta eksendedir. Kaidesi 3,00 m yüksekliğinde, 33,00×33,00 m ölçülerinde kare şekillidir. Kaidenin üzerinden spiral olarak başlayan ve üst bölüme doğru daralarak yükselen gövde ve onun etrafında çıkışı sağlayan merdiven gövdeyi dolanmaktadır. Gövdeyi dolanan bu merdiven 2.30 m genişliğindedir. 53,00 m yüksekliğindeki minarenin biçimini Mezopotamya zigguratlarından aldığı ve bu yapısıyla malviye tipi minarelerin İslam sanatındaki ilk kaynağını teşkil etmesi bakımından ayrıcalıklıdır.
